Eerste drie weken coschap

Inmiddels zijn we alweer ruim drie weken verder na mijn vorige reisverslag en ben ik druk bezig geweest in het ziekenhuis. De busreis van Lusaka naar Katete was een vrij rustige rit over de enige degelijke weg die van Lusaka door Chipata (hoofdstad van de Eastern Province) naar Lilongwe loopt. Aangezien het snelwegnetwerk, voor zover van snelwegen en een netwerk te spreken is, bestaat uit een paar grote wegen naar diverse delen van Zambia, is het opzich niet moeilijk om er te komen. Zaterdag voordat ik vertrok, had ik al een ticket gekocht voor de bus die om half 7 's ochtends vertrok. Na een ochtend vroeg op staan (kwart voor vijf de wekker die gaat is toch niet zo heel plezierig) kwam ik al vrij snel met n taxi aan op het InterCity Busstation. Moest er een half uur van tevoren zijn vanwege het inladen van bagage en dergelijke, maar ook op dat tijdstip was het al een drukte van jewelste op het busstation. Het duurde ook wel een tijdje voordat ik eindelijk met bus en al daar weg was en gedurende dat ruime half uur zegende een priester aan boord de bus, de reis en alle passagiers aan boord, terwijl zijn gebeden in een mix van Nyanja en Engels gepaard gingen met een boel gepikeerd toeteren en gevloek van de busschauffeur en andere bestuurders om m heen. Na een aantal uurtjes busreis door een vrijwel verlaten maar enorm groen landschap, kregen we nog pech onderweg ook. Leuk Afrikaans vervoer, klapband, met een paar stenen, een grote tak en een grote moersleutel een band los halen. Met zijn allen de bus uit en toekijken hoe het schouwspel zich voltrok voor de ogen van nieuwsgierige maar vermoeide reizigers. Op een gegeven moment sprak een Zambiaan me aan, gewoon om een praatje te maken, over waar hij heen ging, ik heen ging, wat we gingen doen en waar we vandaan komen (figuurlijk) enzovoort. Hij gaf me ook de reden waarom Zambianen zo graag dingen willen weten van je: "we were strangers, but now that we've talked, next time I'll meet you, I know who you are and where you've been and you'll know the same about me, so we're no longer strangers". Daarbij zei hij ook nog dat het zo zonde was als hij mensen in de bus zag zitten die zich afsloten van anderen met eigen muziek in de oren. Dat klinkt bekend en toen ik m zei dat we in Nederland dan eigenlijk met 17 miljoen vreemden waren, moest hij er wel om lachen en dat hij het wel herkende omdat hij ook wel eens in een Westers land geweest is, als universitair docent zijnde. Goed en wel terug in de bus besloot ik maar om mijn muziek even te laten voor wat t was en toen er ook nog eens Afrikaanse muziek uit de busboxen schalde, kon ik niets anders dan genieten van het feit dat ik hier ben en zou gaan doen wat ik al lang in mijn hoofd had.

Na een reis van uiteindelijk zes en een half uur in totaal kwam ik aan bij het Saint Francis. Als enige mzungu in de bus had iedereen al wel n idee wat ik hier kwam doen toen ik uit te bus stapte. Een klein eindje wandelen later kwam ik bij de hoofdingang aan, waar ze me door stuurden naar de mess om me ergens naar n huis te leiden. Daar hadden ze niet echt verwacht dat ik zou komen (al hoorde ik later van andere studenten dat ze wisten dat ik vandaag aan kwam) en werd ik maar even in een klein huisje geplaatst. Tassen afgegooid, bezweet shirt uit, lompe schoenen uit en op bed neergevallen en half in slaap gesukkeld. Anderhalf uur later werd ik eerst wakker gemaakt door die kerel van de mess die vertelde dat ik weer ergens anders heen moest en namen Floris en Severin (fysiotherapeut die net klaar is en een Zwitserse zesdejaars geneeskundestudent) me mee richting het studenthouse. 's Avonds nog even een biertje of wat gedronken na het eten in de mess (waar ik bijna alle Westerse artsen ontmoette) en de volgende dag de witte jas weer aan voor een introductie van en in het ziekenhuis. Na ruim een uur wachten totdat dr. Chisi, met wie ik contact had voor de aanmelding in t ziekenhuis, tijd had voor een klein intropraatje. Daarna werd ik samen met Caecilia, een net afgestudeerde huisarts die hier voor zes maanden zit, rondgeleid door het hele ziekenhuis (ook echt het HELE ziekenhuis) door Shadreck, een enthousiasteling van de beveiliging van t ziekenhuis. Om half twee zat de hele tour erop en na de lunch moesten we allebei nog wat dingetjes regelen. 's Middags vroeg ik nog naar de opties om mijn visum te verlengen toen bleek dat ik mijn business visum helemaal niet kon verlengen. Goed advies heb je dan gekregen van de organisatie die je vrijwilligerswerk regelde. Uiteindelijk moest ik de volgende dag naar Chipata naar het district office van de Immigration Service, met kopieën van mijn paspoort, visa, pasfoto en een letter of recommendation van de uni en een letter of invitation van het ziekenhuis. Het heeft uiteindelijk ruim vijf uur geduurd voordat alles rond was, met een paar formulieren invullen, pasfoto's afgeven (waarvan ik heel blij was dat ik ze uit voorzorg in Nederland had laten maken), langs een niet-zo-vrolijke stempeldame, waardoor ik dus na vijf uur met een Temporary Employment Permit met criminele pasfoto rijker (en vijftienhonderd Kwacha's armer..) weer richting Katete kon. In ieder geval ben ik nu weer even legaal in Zambia tot en met 1 april 2014.

Goed, dan nu even over het ziekenhuis. Het is een vrij groot ziekenhuis wat van oorsprong een Nederlands/Engels mission hospital was en nog steeds banden onderhoudt met enkele Nederlandse en Engelse ziekenhuizen. Het bestaat uit twee medical wards (mannen en vrouwen gescheiden), twee surgical wards (hier ook gescheiden), een maternity en labour ward en een paediatric ward. Daarnaast is er ook nog een OPD (Out-Patient Department, de polikliniek van het ziekenhuis) en ook een fysiotherapie-office, van waaruit Floris zijn best doet om met name de verzwakte surgical patients zo nu en dan eens uit bed te krijgen en ze langzaam weer aan de gang te krijgen. De medical wards bestaan elk uit ongeveer 40 bedden, waarvan er tien afgescheiden zijn voor de open-TB-patiënten. De surgical wards zijn ook ongeveer 35 bedden met een aparte burns unit op elke ward. Op de maternity ward is plek voor zo'n 35 patiënten met een aparte SCBU erbij, voor premature kinderen die extra zorg nodig hebben. De paeds-unit is ook ongeveer 35-40 kinderen. In tegenstelling tot Nederland bestaat een ward hier uit echt één grote zaal, met alle bedden naast elkaar, waardoor privacy hier ver te zoeken is. Daarnaast komt het zo ook makkelijk voor dat je een ward round loopt en je constant het gehuil en gekrijs van een kind met pijn hoort. De eerste twee weken heb ik op de mannelijke surgical ward gezeten, met voornamelijk fracturen en snake bites en burns, waardoor ik redelijk wat X-rays bekeken heb in het zonlicht (want tja, geen lichtbak) en op OK en de SOPD mijn gipskunsten heb mogen verbeteren. Overigens, waar ze in Nederland elke breuk zo snel mogelijk chirurgisch op willen lossen, zijn er hier genoeg patiënten die eerst een hele tijd in tractie liggen, waarbij met gewichten geprobeerd wordt om de breuken weer te reponeren om ze daarna met een cast van gips vast te zetten en te laten genezen.
Naast dus de fracturen zijn er ook veel snake bites en burns, waardoor er ook genoeg patiënten liggen met grote wonden op voornamelijk voeten/benen die op OK helemaal schoon gemaakt zijn en dan maar afwachten totdat de wond schoon genoeg is totdat ze een split-skin graft kunnen ondergaan. Hierbij wordt een stukje huid van bijvoorbeeld bovenbeen afgehaald en vervolgens uitgerekt zodat het als een soort kippengaasidee over de wond gelegd kan worden. Helaas zijn ze de afgelopen drie weken nauwelijks gelukt bij diverse patiënten.. Ook een veel gezien iets zijn geïnfecteerde wonden en abcessen. Een geval dat afgelopen tijd de kroon spande, was een vrouw van 23, die tien dagen na bevalling enorm ziek werd met waarschijnlijk een focus in de buik maar ook een in haar been. Op OK hebben we dat been uiteindelijk drie keer open gemaakt om te draineren. De eerste keer met nog een redelijk kleine incisie die uiteindelijk al bijna een halve liter pus opleverde, de tweede keer een heuse exploratie van het bovenbeen met een incisie van in totaal 30cm lang met ook weer een heleboel pus en de derde keer werd die incisie nog iets groter gemaakt. Helaas waren ze van de gynaecologie niet overtuigd van het bestaan van een infectiefocus in de buik/gynaecologische regio en is ze, na een week kritiek liggen en niet meer uit haar verwarde toestand komende, uiteindelijk ook in mijn derde week overleden. Het ergste was ook een moeder vervuld van verdriet die constant naast haar had gezeten als haar bedsider (die elke patiënt heeft en hem of haar helpt met de dagelijkse dingen), maar die nooit echt fatsoenlijk uitleg gekregen heeft en met verdriet en zonder dochter achterbleef. Toen zij uiteindelijk ook overleed, was het meest ijzingwekkend nog wel hoe ze op een brancard weggereden werd van de ward en de familie haar huilend en jammerend volgde. Daarbij is het zo hard dat je zoveel wil doen voor iemand, maar zo weinig kunt doen omdat je zo weinig middelen hebt om wat te doen. Waarschijnlijk is een hypoglycaemie (erg lage bloedsuikerspiegel) haar ook mede fataal geworden, doordat op de ward bloedglucosemeters gebruikt werden die in een andere eenheid weergaven dan op alle andere wards en wat iedereen ook gewend was. Dat dat zo was, kwamen we allemaal pas bij een volgende patiënt achter die óók erg kritiek lag met dus enorm lage bloedsuikers zo bleek achteraf.
Uiteindelijk heb ik dus twee weken op chirurgie gezeten, waarbij de vijf chirurgen (een Nederlandse hoogleraar-chirurg, genaamd "Prof", wiens vrouw in Libelle zo nu en dan ook eens een column schijnt te schrijven; een Nederlandse kinderchirurg die hier voor een week kwam vanuit Blantyre, Malawi; een Nederlandse net afgestudeerde tropenarts; een Engelse junior doctor die net arts is en een Engelse arts die eigenlijk internist schijnt te zijn maar ook veel chirurgie doet) als een soort manusje-van-alles functioneren. Waar voor een gemiddeld OK-programma in Nederland minstens tien chirurgen, tien anesthesisten en twintig OK-assistenten gebruikt zouden worden, doen ze het hier met respectievelijk vijf, een en vier. In het hele ziekenhuis werken overigens elf Westerse artsen (vier Nederlanders, drie Engelsen, drie Schotten en een Noord-Ierse) en ik geloof tien Zambiaanse artsen. Daarnaast zijn we hier nu ook met acht Nederlandse co's, een Nederlandse fysio en sinds afgelopen weekend ook een Nieuw-Zeelandse co. Veel blank dus overal. In Katete zijn we verder ook wel de enige azungu, dus iedereen denkt ook dat je een dokter bent die toch wel in het St. Francis zal werken. Inmiddels ben ik overgegaan naar de obs&gyne voor nog twee weken en daarna nog drie weken op de medical.

De eerste indrukken zijn wel dat het gewoon zoveel anders voelt en is. Arts-patiëntrelatie is anders, de ziektebeelde zijn anders dan we allemaal wel kennen in Nederland (of ze presenteren zich anders of de behandeling is anders) en de middelen zijn ook zoveel beperkter dan in Nederland. Veel ruimte voor aanvullend onderzoek is er niet; er is beschikking over röntgenfoto's en een echo en ook wat labonderzoek (als er tenminste geen testen out-of-stock zijn), maar erg veel is het niet. Op dinsdag hebben we ook altijd een gezamelijke clinical meeting waarbij de pharmacy mededeelt welke geneesmiddelen out-of-stock zijn en wanneer er weer nieuwe komen en horen we van het laboratory welke testen niet gedaan kunnen worden. Helaas is dat voor beide dingen maar al te vaak dat iets er niet is of niet kan, ook simpele testen niet. Zelfs zwangerschapstesten kunnen we al ruim een week niet doen en ook een bloedbeeld bepalen kan niet. Voor de HIV-patiënten is het CD4-apparaat anderhalve week stuk (CD4 is een maat om een bepaald type witte bloedcel in het bloed te bepalen die iets over de staat van het immuunsysteem zegt; deze cel is met name het doelwit van het virus). Op OK wordt ook vaak geprobeerd om alles zo steriel mogelijk te houden, maar op het moment dat ik samen met de kinderchirurg een operatie uitvoerde, kon ik mijn lach niet onderdrukken toen iemand van het OK-personeel met een vliegenmepper rond liep om wat vliegen neer te slaan.

Gelukkig is er elke dag ook ruimte voor ontspanning. Aan het eind van de dag naar huis, avondeten in de mess met bijna alle westerse artsen en daarna thuis nog even koffie drinken of een biertje doen, het lijkt niet spannend, maar het breekt wel de dag. Iedereen maakt elke dag wel weer wat mee en er zijn genoeg dingen waar wel over gesproken wordt en over gediscussieerd wordt of kan worden. Afgelopen weekend hebben de drie co's uit Amsterdam een afscheidsfeestje gegeven omdat ze komende vrijdag vertrekken en na eerst hier wat gedronken te hebben, zijn we per ambulance (een pick-uptruck met een zwaailicht erop) naar Katete gegaan, naar dé nachtclub van Katete: Drums. Wat een aparte avond. Sta je daar als de mzungu-gang van St. Francis met zijn negenen tussen een heleboel Zambianen. Het was wel erg gezellig, maar aan het eind van de avond had ik het wel even gehad met al die mensen die aan me vroegen of ik bier voor ze kon betalen. Het weekend ervoor hebben we met zijn allen (co's en artsen) naar Alles is Liefde zitten kijken (met Engelse ondertiteling!) en daarna hebben Floris en Huub (arts hier) en ik nog tot vier uur 's nachts zitten toepen, onder allerlei bijnamen. Het eerste en tweede weekend ben ik ook nog even naar Chipata geweest, de provinciale hoofdstad hier 80km verderop. De eerste keer was wel n avontuur om er te komen; ik ging alleen, met een shared taxi, naar Chipata. "Shared" betekent hier ook echt "shared": met zeven personen plus bestuurder in één taxi. Ik zat nog redelijk comfortabel op de bijrijdersstoel, maar de persoon naast me zat minder prettig. Met één bilhelft op mijn stoel, andere bilhelft op de chauffeursstoel, de handrem in zijn bilnaad en de versnellingspook vlak bij zijn eigen joystickie zat ie 80km lang. Volgens mij leek het m weinig uit te maken, want t grootste deel van de reis zat ie te dutten. De tweede keer ben ik samen met Carolien en Heleen (Utrechtse co's, eentje heb ik nog coschappen mee gelopen, maar beide niet wetend dat we hier zouden zitten) en Kate, ook arts, met haar Jeep, gegaan. Chipata stelt verder niet zoveel voor, al hebben ze wel twee grote winkels. Bij de Spar hebben ze meer Westers gerichte producten, volgens mij vooral veel gericht op de toeristen die op doortocht zijn naar Malawi. Bij de Shoprite hebben ze meer Zambiaanse dingen en is het n beetje een soort Lidl/Aldi van Zambia. Katete stelt zelf overigens ook niet veel voor en het is een heel klein stadje, meer een dorpje, met een markt en een paar kleine winkeltjes. Volgend weekend ga ik samen met Floris, Carolien, Heleen en Richard (de Kiwi) naar Luangwa Bridge camp, een paar uur van Katete af, om daar even een weekendje weg te zijn van het ziekenhuis. Binnenkort gaan we ook nog naar South Luangwa, een National Park niet al te ver hier vandaan. Hopelijk krijgen we dan ook nog wat wildlife te zien, al zal dat nu wel lastiger zijn met zoveel groen overal. Maar we gaan het zien.

Zo, dat was weer even een heel verslag van de eerste drie weken. Ik zal vast nog een heleboel vergeten zijn, maar er valt eigenlijk ook zoveel te vertellen dat ik het onmogelijk in een klein reisverslag kan zetten. Het is anders, het is wennen, maar tegelijkertijd is het ook super en ben ik blij dat ik hier nu ben! Het is fijn om even weg te zijn en in ieder geval eens serieus te ontdekken of tropenarts inderdaad tot mijn rijtje van mogelijke specialismen kan blijven behoren. Nog vijf weken te gaan en nog genoeg te ontdekken, dat wordt nog wat. Maar onderstreept door een Toto'tje in de vorm van die heerlijke plaat Africa, hier ook veelvuldig gedraaid en de tune van de co's, doen we er nog maar een T.I.A.'tje bij: This Is Africa!